Selasa, 03 Oktober 2017

17 Pupuh Sunda (Sekar Ageung, Sekar Alit)

17 Pupuh Sunda (Sekar Ageung, Sekar Alit)

Pupuh merupakan karya sastra berbentuk puisi yang termasuk bagian dari sastra Sunda. Pupuh itu terikat oleh patokan (aturan) pupuh berupa guru wilangan, guru lagu, dan watek. Guru wilanganadalah jumlah engang (suku kata) tiap padalisan(larik/baris). Guru lagu adalah sora panungtung(bunyi vokal akhir) tiap padalisan. Sedangkan watek adalah karakteristik isi pupuh.

Terdapat 17 jenis pupuh yang terbagi ke dalam dua kategori, yaitu: Sekar Ageung (4 jenis pupuh) dan Sekar Alit (13 jenis pupuh). Pupuh sekar ageung dapat dinyanyikan (ditembangkeun) dengan menggunakan lebih dari satu jenis lagu, sedangkan pupuh sekar alit hanya bisa dinyanyikan dengan satu jenis lagu.

Setiap pada (bait) ke-17 jenis memiliki jumlah padalisan yang berbeda, begitu pun dengan patokan pupuh berupa guru wilangan, guru lagu, dan watek-nya pun berbeda. Di bawah selengkapnya bisa dilihat perbedaannya:

Sekar Ageung
1. Pupuh Kinanti
Artinya :
Menggambarkan perasaan sedang menanti (nungguan), khawatir (deudeupeun), atau rasa sayang (kanyaah).

Kembang ros ku matak lucu ( 8 – u )
Nya alus rupa nya seungit ( 8 – i )
Henteu aya papadana ( 8 – a )
Ratuning kembang sajati ( 8 – i )
Papaes di patamanan ( 8 – a )
Seungit manis ngadalingding ( 8 – i )

Budak leutik bisa ngapung ( 8 – u )
Babaku ngapungna peuting ( 8 – i )
Nguriling kakalayangan ( 8 – a )
Neangan nu amis amis ( 8 – i )
Sarupaning bungbuahan ( 8 – a )
Naon bae nu kapanggih ( 8 – i )


2. Pupuh Pupuh Sinom
Artinya :
Menggambarkan rasa gembira (gumbira) atau rasa sayang (kadeudeuh).

Ajén inajén budaya,
keur ngasah budi pekerti,
sanajan geus robah jaman,
sing bisa ngigelkeun diri,
dina jaman industri
parigel tur loba élmu,
kudu ngasah pangabisa,
jauh tina tuna diri,
panceg diri bari iman ka Pangéran.


3. Pupuh Asmarandana
Artinya
Menggambarkan rasa asmara (kabirahian), cinta kasih (deudeuh asih), atau rasa sayang (nyaah).
Guru Wilangan dan Guru Lagu:

Eling eling mangka eling ( 8 – i )
Rumingkang di bumi alam ( 8 – a )
Darma wawayangan bae ( 8 – e )
Raga taya pangawasa ( 8 – a )
Lamun kasasar lampah ( 7 – a )
Nafsu nu matak kaduhung ( 8 – u )
Badan anu katempuhan ( 8 – a )

Mun ujang nyiar pangarti ( 8 – i )
Terus sakola ka kota ( 8 – a )
Sing jadi murid rancage ( 8 – e )
Bener pinter bari sehat ( 8 – a )
Mikaheman sasama ( 7 – a )
Asih kanu jadi guru ( 8 – u )
Gaganti ema jeung bapa ( 8 – a )


4. Pupuh Dangdanggula
Artinya :
Menggambarkan rasa kedamaian (katengtreman), keindahan (kawaasan), keagungan (kaagungan), atau kegembiraan (kagumbiraan).

Laut Kidul kabeh katingali ( 10-i )
Ngembat paul kawas dina gambar ( 10-a )
Ari ret ka tebeh kaler ( 8-e )
Batawi ngarunggunuk ( 7 – u )
Lautna mah teu katingali ( 9 – i )
Ukur lebah lebahna ( 7 – a )
Semu semu biru ( 6 – u )
Ari ret ka tebeh wetan ( 8 – a )
Gunung gede jiga nu ngajakan balik ( 12 – i )
Meh bae kapiuhan ( 7 – a )

Pasosore nyawang bandung asri ( 10-i )
Basa kuring ulin ka isola ( 10-a )
Ti dieu ti belah kaler ( 8-e )
Tembong di lingkung gunung ( 7 – u )
Kota kembang bangun nu sepi ( 9 – i )
Beut teu kapireung sora ( 7 – a )
Da geus puguh jauh ( 6 – u )
Langitna kacida lenglang ( 8 – a )
Estu taya mega bodas aling aling( 12 – i )
Sore ieu bengras pisan ( 7 – a )


Sekar Alit
5. Pupuh Pucung
Artinya
Menggambarkan rasa marah (ambek) terhadap diri sendiri, atau benci (keuheul) karena tidak setuju hati.

Lutung buntung luncat kana tunggul gintung ( 12 – u )
Monyet loréng leupas ( 6 – a )
Luncat kana pager déngdék ( 8 – e )
Bajing kuning jaralang belang buntutna ( 12 – a )

Hayu batur urang diajar sing suhud
Ulah lalawora
Bisi engké henteu naék
Batur seuri urang sumegruk nalangsa


6. Pupuh Wirangrong
Artinya :
Menggambarkan rasa malu (kawiwirangan), malu oleh perilaku sendiri.


Barudak mangka ngalarti ( 8 – i )
Ulah rek kadalon-dalon ( 8 – o )
Enggon-enggon nungtut elmu ( 8 – u )
Mangka getol mangka tigin ( 8 – i )
Pibekeleun sarerea ( 8 – a )
Modal bakti ka nagara ( 8 – a )

He barudak mangka ngarti
Ulah rek kadalon-dalon
Nungtut elmu jeung pangarti
Masing rajin soson-soson
Pibekeleun hirup tandang
Modal bakti ka nagara
Lemah cai anu urang
Perlu dijaga diriksa


7. Pupuh Maskumambang
Artinya :
Menggambarkan rasa kesedihan (kanalangsaan), sedih dengan sakit hati.

Hey manusa mana kaniyaya teuing ( 12 – i )
Teu aya rasrasan ( 6 – a )
Kawula make disumpit ( 8 – i )
Naha naon dosa kula ( 8 – a )

Naha abong-abong teuing
Nasib abdi jadi hewan
Digawekeun beurang peuting
Dirangket taya rasrasan


8. Pupuh Ladrang
Artinya :
Menggambarkan rasa lelucon (banyol) dengan maksud menyindir (nyindiran)

Aya hiji rupa sato leutik ( 10 – i )
Engkang-engkang, engkang-engkang ( 4 – a ) 2x
Sok luluncatan di cai ( 8 – i )
Ari bangun arek sarupa jeung lancah ( 12 – i )

Coba teguh masing telik
Eta gambar sidik-sidik
Sato naon kitu wanda
Reujeung dimana ayana


9. Pupuh Balakbak
Artinya :
Menggambarkan lelucon (heureuy) atau komedi (banyol).

Aya warung sisi jalan ramé pisan; citaméng ( 15 – e )
Awéwéna luas luis geulis pisan; ngagoréng (15 – e )
Lalakina-lalakina los ka pipir nyoo monyét; nyanggéréng ( 15 – e )

Aya warung sisi jalan
Ramé pisan ku nu jajan
Tihothat nu ngaladangan
Nu jarajan sukan-sukan


10. Pupuh Magatru
Artinya :
Menggambarkan rasa sedih, penyesalan (handeueul) oleh perilaku sendiri, atau menasehati (mapatahan).

Majalaya, Ciparay, Banjaran, Bandung ( 12 – u )
Kopo reujeung Cisondari ( 8 – i )
Cicalengka, Ujung Berung ( 8 – u )
Rajamandala, Cimahi ( 8 – i )
Leles, Limbangan, Tarogong ( 8 – o )

Nun sumuhun nu iéu namina curuk ( 12 – u )
Nu sisi namina cingir ( 8 – i )
Nu tengah nami jajangkung ( 8 – u )
Nu deukeut cingir jariji ( 8 – i )
Anu pangageungna jempol ( 8 – o )


11. Pupuh Lambang
Artinya :
Menggambarkan rasa lelucon (banyol) tetapi banyol yang mengandung hal yang harus dipikirkan.

Nawu kubang sisi tegal ( 8 – a )
Nyiar bogo meunang kadal ( 8 – a )
Nawu kubang sisi tegal ( 8 – a )
Nyiar bogo meunang kadal ( 8 – a )
Atuh teu payu dijual ( 8 – a )
Rek didahar da teu halal ( 8 – a )

Nawu kubang sisi tegal
Nyiar bogo meunang kadal
Meunang kadal
Atuh teu payu dijual
Rek didahar da teu halal
Da teu halal


12. Pupuh Juru Demung
Artinya :
Menggambarkan rasa bingung, susah dengan apa yang harus dilakukan (pilakueun).

Mungguh nu hirup di dunya ( 8 – a )
Ku kersaning anu agung ( 8 – u )
Ku kersaning anu agung ( 8 – u )
Geus pinasti panggih ( 6 – i )
Geus pinasti ( 4 – i )
Geus pinasti panggih ( 6 – i )
Jeung dua rupa perkara ( 8 – a )
Senang paselang jeung bingung ( 8 – u )

Mungguh hirup di alam dunya
Ku kersaning anu agung
Geus pinasti bakal panggih
Suka bungah jeung kasedih
Dua rupa nu tumiba
Sakabeh jalma di dunya
Senang patumbu jeung bingung
Eta geus tangtu kasorang


13. Pupuh Gurisa
Artinya :
Menggambarkan orang yang sedang melamun (ngalamun) atau melamun kosong (malaweung)

Hayang teuing geura beurang ( 8 – a )
Geus beurang rek ka Sumedang ( 8 – a )
Nagih ka nu boga hutang ( 8 – a )
Mun meunang rek meuli soang ( 8 – a )
Tapi najan henteu meunang ( 8 – a )
Mo rek buru-buru mulang ( 8 – a )
Rek terus guguru nembang ( 8 – a )
Jeung diajar nabeuh gambang ( 8 – a )

Hayang teuing geura beurang
Geus beurang rek ka Sumedang
Nagih ka nu boga hutang
Mun meunang rek meuli soang
Tapi najan henteu meunang
Mo rek buru-buru mulang
Rek terus guguru nembang
Jeung diajar nabeuh gambang

14. Pupuh Gambuh
Artinya
Menggambarkan rasaA sedih (kasedih), susah (kasusah), atau sakit hati (kanyeri).

Ngahuleng banget bingung ( 7 – u )
Heunteu terang kamana nya indit ( 10 – u )
Turug-turug harita teh, enggeus burit ( 12 – i )
Panonpoe geus rek surup ( 8 – u )
Keueung sieun, aya meong ( 8 – o )

Hulang-huleng, hulang-huleng
Ngahuleng ngaraga meneng
Hate ratug, tutunggulan
Heunteu terang, kaler-kidul
Turug-turug, turug-turug
Harita teh, enggeus burit
Panonpoe geus rek surup
Keueung sieun aya meong


15. Pupuh Mijil
Artinya
Menggambarkan rasa bersedih (kasedih) tetapi dengan penuh harapan.

Mesat ngapung putra Sang Arimbi ( 10 – i )
Jeung mega geus awor ( 6 – o )
Beuki lila beuki luhur bae ( 10 – e )
Larak-lirik ninggali ka bumi ( 10 – i )
Milari sang rai ( 6 – i )
Pangeran Bimanyu ( 6 – u )

Aduh Gusti nu Kawasa
Jisim abdi ageung dosa
Pangna abdi gering nangtung
Reh ka sepuh wantun nundung


16. Pupuh Pangkur
Artinya
Menggambarkan rasa marah (ambek) yang tersimpan dalam hati atau menghadapi tugas yang berat.

Seja nyaba ngalalana ( 8 – a )
Ngitung lembur ngajajah milangan kori ( 11 – i )
Heunteu puguh nu dijugjug ( 8 – u )
Balik paman sadaya ( 7 – a )
Nu timana tiluan semu rarusuh ( 12 – u )
Lurah begal ngawalonan ( 8 – a )
Aing ngaran Jayapati ( 8 – i )

Euleuh itu budak gembul
Awak gembru bayuhyuh gawena kedul
Ukur heuay jeung nundutan
Ka sakola unggal poe kabeurangan
He barudak tong nurutan
Ka nu gembul kokomoan
Bisi kedul jeung ogoan
Awal akhir katempuhan


17. Pupuh Durma
Artinya
Menggambarkan rasa marah (ambek), besar hati (gedé haté), atau semangat (sumanget)

Moal ngejat sanajan ukur satapak ( 12 – a )
Geus dipasti ku jangji ( 7 – i )
Mun tacan laksana ( 6 – a )
Numpes musuh sarakah (7 – a )
Heunteu niat seja balik ( 8 – i )
Najan palastra ( 5 – a )
Mati di medan jurit ( 7 – i )

Di mamana si penjajah
Pada amarah marudah
Manan kapok anggur gawok
Najan dituyuk diragut
Nagri sadayana
Umumna ngabela
Nyempad rosa, pulitik penjajah
Tapi nu ngajajah
Teu pasrah, teu sadrah
Terus meres, ngahina ngarinah

Tidak ada komentar:

Posting Komentar